Öncelikle evrim konusu hakkında kısa bilgiler verip hayvanlarda duygular olduğunu gösteren çalışmalarla yazıyı tamamlamayı planlıyoruz.

En yalın haliyle evrim kelimesinin manası “değişim” demektir.(1) Ama biyologlara göre evrim, “bir popülasyondaki gen frekanslarında (oranlarında) meydana gelen değişiklik” anlamına gelir. (2) Evrimciler devam eden bir tür içerisinde meydana gelen değişiklikleri tanımlamak için mikroevrim terimine başvururlar. Makroevrim ise türlerin ve daha üst grupların doğumu ve ölümü için kullanılır. (3) Yani alttürlerin/ırkların oluşması mikroevrim olarak tanımlanırken, tür üstü kategorilerin (cins, familya, takım, sınıf, filum) oluşması (türleşme) ise makroevrim kavramıyla ifade edilir.

Makroevrim iddiasını savunanların da kabul ettiği üzere söz konusu iddianın henüz cevap veremediği ve açıklayamadığı yığınla soru ve sorun vardır. Şu yazımızdaki izahlarımızdan (4) da anlaşılacağı üzere, makroevrim iddiasının tartışma konusu yapılmayan, itiraza uğramayan, farklı izahlar getirilmeyen neredeyse hiçbir mekanizması ve sözde kanıtı yoktur. Biyolojik yapıların geçmiş asırlarda nasıl bir değişim ve dönüşüm geçirdiğine dair bir netlik olmadığından, makroevrimciler arasında farklı farklı hipotezler ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla bu şartlarda makroevrim iddiasını, modern bilim anlayışı açısından kesin ispatı yapılmış bir tabiat yasası gibi görmek zordur. (5)

İşte makroevrim iddiasını savunanların izah edemediği şeylerden biri de duyguların ilk olarak nasıl ortaya çıktığıdır. Şimdi hayvanlarda duyguların varlığını gösteren örneklere geçebiliriz:

Son zamanlarda yapılan bilimsel çalışmalar balıkların duygulu canlılar olduğunu ortaya koydu. Örneğin, Fransa’nın Burgundy Üniversitesi’nden bilim insanlarının tek eşli balıklar olan Amatitlania siquia türü ciklet balıklarıyla yaptıkları deneyler seçtikleri eşle değil de, başkasıyla aynı akvaryuma yerleştirilen dişilerin moral bozukluğu yaşadığını gösterdi.

Sonuçları 2019 haziran ayında akademik mecmua The Proceedings of the Royal Society B’de yayımlanan bu araştırmaya göre, seçtikleri eşlerden ayrı kalan dişiler karamsar bir bakış açısına sahip oluyor. (6)

Meşhur akademik mecmua Science’da yayımlanan bir araştırma da, arıların mutlu ve iyimser olabildiklerine işaret etti. Londra’nın Queen Mary Üniversitesi’nden bilim insanlarının deneyleri, tatlı bir şerbetten az miktarda içen arıların pozitif duygular içindeymiş gibi davrandıklarını gösterdi. Bristol Üniversitesi’nden Prof. Michael Mendl, böceklerin bilinçlerinin olması ihtimalinin heyecan verici yeni teorilere ve hararetli tartışmalara konu olduğunu söylüyor. (7)

Yaşamının çoğunu Güney Afrika’nın kuleler inşaa eden termitlerini araştırmaya adayan New York Eyalet Üniversitesi’nden Prof. Scott Turner, The Conversation’da yayımlanan makalesinde ilginç tespitlerde bulundu: “… Ayırt edilebilir termit ‘kişilikleri” var: Bir kısmı “girişimci”, inşaat işlerini başlatıyor ve etrafta koşturarak daha tembel olan yuva arkadaşlarını işe yönlendiriyor, direnirlerse de dürtererek harekete geçiriyor. Bazıları ise hevesli bir şekilde su paylaştırıyor, on beş dakika yahut daha fazla zamanlarını bu işe adayarak az bulunan suyu topraktan emiyor ve susamış yuva arkadaşlarına dağıtıyor.”

“Bazen tabiat, yaptığımız gözlemler yoluyla bizle konuşur, deneylerin yakalayamayabileceği veya bilim insanlarının duymaya istekli olmadığı bir mana ile.” diyen Prof. Turner devam ediyor: “Termitler, sadece basit davranış algoritmalarıyla işlemek üzere tasarlanmış minik robotlar mı? Yahut onlara ilişkin özel, yaptıklarına tamamen farklı bir anlam yükleyen hayati bir şey mi var? Uzun müddet boyunca ilk fikrin doğru olduğunu düşünüyordum, ama itiraf etmem gerekir ki artık ikincisine daha fazla meylediyorum.” Turner daha sonra, fikrinin değişmesinde etkili olan gözlemlerinden bahsediyor: “Termitler bir müddet minik yapay dünyalarını (laboratuar ortamındaki kum dolu petri kabı) incelemenin ardından, birbirlerini tımar etmeye başlar. Seyretmesi harika bir manzaradır. Tımar eden termit, ötekini yalamaya başlar ve sonra özenli bir biçimde tımar ettiği termitin her uzvunu bacak, antenler ve ağız kısımlarını çene kemiklerinin arasından geçirerek işi tamamlar. Tüm bu zaman zarfında, tımar edilen termit hemen hemen tümüyle sakin ve huzurlu görünür. Antenlerinin hareketi durur, sanki “şimdi de bunu yap” der gibi organlarını yavaşça tımarcıya sunar. Tımar etme işi epey yoğun bir hal alabilir, termitler oluşan “tımar istasyonlarında” çok istekli bir tımarcıdan hizmet görmek için sıra beklerler.”

“Zamanla anladım: Bunlar robot değiller, kişilikleri, arzu ve istekleri olan canlılar. Bir robot hiçbir zaman tımar edilmeyi “istemez”, başkasına su vermeyi, su içmeyi “istemez”. Oysa görünüşe göre termitler “istiyor” ve bu, termitlere hem bireysel hem de ortak ruh gibi bir şey veriyor.” Prof. Turner, bunun makinalarda bulunmayan canlandırıcı bir ilke, yaşamın varlığını ve yokluğunu ayıran, tanımlanamayan bir şey olduğunu söyleyerek yazısını bitiriyor. (8)

Zaten Bediüzzaman Hazretleri de hayvanların da ruhu olduğunu söyler:

“Hayvanların ruhları bâki kalacağını ve Hz. Süleyman (a.s.)'ın hüdhüdü ve karıncası ve Hz. Salih (a.s.)'ın devesi ve Ashâb-ı Kehf'in köpeği gibi bazı özel fertler hem ruhu, hem cesediyle bâki âleme gideceği ve her bir hayvan türünün ara sıra kullanmak için bir tek cesedi bulunacağı, sahih rivâyetlerden anlaşılmakla beraber; hikmet, hakikat, rahmet ve rubûbiyet öyle gerektirirler.” (9)