Herşey Herşeye Bağlı

Canlıların genlerini değiştirerek ekosistemlere müdahale etmek hiç de rasyonel değil. Yeryüzü sisteminin okyanuslar, atmosfer, canlılar gibi ögeleri arasında karmaşık bağlar var. Masum gibi görünen bir müdahalenin zincirleme etkileri olabilir, tek türün genleri binlerce canlıyı etkileyebilir. (1)

Bakteri geni transfer edilerek topraktaki cıvayı toplayıp uçucu cıvaya çevirmeleri sağlanan bitkilerin Connecticut’ta deneme sahasına ekilmesini müteakip Kanada’nın Western Ontario Üniversitesi’nden genetik profesörü Joe Cummins şöyle söyledi: “Cıvayla kirlenmiş sahaları bu bitkilerle temizleme yöntemi Kuzey Amerika’da geniş alanda icra edilirse, Dünya atmosferindeki cıva oranı on yıldan daha kısa sürede iki katına çıkabilir.” Yağmur ve karla atmosferden sulara karışan cıva, mikroorganizmalar tarafından organik cıvaya çevriliyor; balıkların dokularında birikiyor ve sonuçta balıkları yiyen insanlara kadar ulaşabiliyor.

Bitkilerin genlerinin değiştirilmesine muhalefet edenler, yabancı genlerin polen ya da tohumlarla doğal ortama geçmesinden endişe ediyordu. Endişelerinde hiç de haksız olmadıkları anlaşıldı. Örneğin, Amerika’nın North Dakota eyaletinde yürütülen bir araştırmayla yabani otları yok eden tarım ilaçlarına dirençli hale getirilmiş kanola bitkisinin eyalette büyük bir alana yayıldığı ortaya çıktı. Kanolanın yanı sıra mısır, soya fasülyesi gibi bitkiler de yabani otları yok eden ilaçlara dirençli hale getiriliyor. Bu bitkilerin doğal hayatı nasıl etkilediğini belirlemek amacıyla İngiliz Devleti sponsorluğunda bir dizi araştırma yapıldı. Tanınmış tarım araştırma merkezi Rothamsted Research’den araştırmacıların katılımıyla yapılan araştırmalar, büyük çapta ekilmeleri halinde kuşların besin kaynaklarının önemli oranda azalacağına işaret etti. Tarım ilaçlarına dirençleri genleri değişmiş bitkilerin ekildiği alanlarda geniş spektrumlu ilaçların kullanılmasıyla yabani otlar kaybolabilir, bu da yabani otların tohumlarıyla beslenen kuşların kaybolmasına neden olabilir. (2)

“Her şey her şeye bağlı.” Amerika Birleşik Devletleri'nin tanınmış biyoloji profesörlerinden Barry Commoner’e göre bu ekolojinin ilk kanunu… (3)

“Dünyayı, tüm yıldızları ve güneşleri tesbih taneleri gibi kaldıracak ve çevirecek kuvvetli bir ele sahip olmayan kimse yaratıcılık iddia edemez, bir şey var ettiği iddiasında bulunamaz. Zira her şey, her şeyle bağlıdır.” (Risale-i Nur Külliyatı, Mektubat, Hakikat Çekirdekleri kısmen günümüz Türkçesiyle ) (4)

“Her şey her şeyle bağlıdır. Bir şey her şeysiz yapılmaz. Bir şeyi yaratan, her şeyi yaratmıştır. Öyleyse, bir şeyi yapan Vâhid, Ehad, Ferd, Samed olmak zarurîdir” (Risale-i Nur Külliyatı, Mesnevi-i Nuriye, Nokta kısmen günümüz Türkçesiyle) (5)

Volkanik dağlar okyanuslarda plankton “patlamalarına” sebep oluyor; planktonlardan atmosfere verilen moleküller okyanusların üstünde bulut oluşmasına neden oluyor… Yeryüzü ekosisteminin bileşenleri arasındaki ilişkiler çok kompleks. Bunu, bitkisel planktonların da içinde bulunduğu zincirin bir kısmını gözlemleyerek anlamak mümkün. Okyanuslarda binlerce türü bulunan bu küçük canlılar fotosentez yaparak Dünya’daki tüm yağmur ormanlarının ürettiğinden daha fazla oksijen üretiyor. (6) Yüzey sularından çok büyük miktarlarda karbondioksit alıyor ve sera gazı karbondioksidin atmosferdeki oranını etkileyerek gezegenin işleyişinde önemli rol oynuyor. Denizlerdeki besin zincirinin de temelini oluşturuyorlar. (7)

Eylül ayında meşhur akademik mecmua Science’da yayımlanan bir araştırma, Hawaii’nin Kīlauea Yanardağı’ndan okyanusa dökülen lavların sıcaklığıyla nitrat gibi besleyici maddelerin yüzeye taşındığını ve normalde besin açısından fakir olan sularda bitkisel plankton patlamaları meydana geldiğini, (planktonların hızla çoğaldığını) gösterdi. (8) Mayıs 2020'de Nature dergisinde yayımlanan bir araştırma da, Himalayalar’daki kar örtüsünün azalmasıyla binlerce kilometre ötede besin zincirinin değiştiğini, karbon döngüsünün ve iklimin etkilendiğini göstermişti. Güneybatı Asya’daki, bilhassa Himalayalar’daki karların azalması daha az güneş ışınının geri yansımasına ve karadaki sıcaklığın artmasına neden oluyor; kara ve deniz arasındaki sıcaklık farkının büyümesi muson rüzgârlarını güçlendiriyor; daha güçlü esen muson rüzgârları Umman Denizi’ni karıştırarak besleyici maddeleri yüzeye taşıyor, bu da bitkisel plankton patlamalarına yol açıyordu. (9)

Yeryüzü ekolojisinin bileşenlerinin birbirlerinden kopuk olmadığını gösteren en çarpıcı örneklerden biri bitkisel planktonların bulut oluşumuna yol açan bir molekülü salmaları. DMSP olarak adlandırılan bu molekülün antistress molekülü olduğu, güneşten gelen zararlı ultraviyole ışınların yoğun olduğu zamanlarda bitkisel planktonlardan salındığı belirtiliyor. DMSP sudaki mikroorganizmalarca dimetilsülfite çevriliyor; dimetilsülfit sudan atmosfere geçiyor ve kükürt bileşikleri oluşturuyor. (10) Kükürt bileşikleri, etraflarında su buharının yoğunlaştığı “yoğunlaşma çekirdeği” görevi yapıyor ve bulutların oluşmasını sağlıyor. (11) Georgia Tech'teki bilim insanlarına göre planktonlar, okyanusların üzerindeki bulut oluşumlarını çarpıcı biçimde değiştiriyor. (12)

Son zamanlarda, küresel ısınmaya karşı okyanusları demirle gübreleyip bitkisel planktonların çoğaltılması ve bu sayede atmosferdeki karbondiosit miktarının düşürülmesi, ya da atmosfere sülfat tanecikleri karıştırıp güneş ışınlarını yansıtarak Dünya’nın soğutulması gibi jeomühendislik projeleri öne sürüldü. (13) Avustralya’nın Charles Sturt Üniversitesi’nden Prof. Clive Hamilton ise The New York Times gazetesinde kaleme aldığı makalesinde şunları söyledi: “Ekoloji biliminden öğrendiğimiz bir ders varsa o da şudur: Bir ekosistemi ne kadar yakından incelersek o kadar kompleks hale gelir. Şu anda ekosistemlerin en büyüğü ve en kompleks olanını, gezegeni manipule etmeyi deneyecek teknolojileri kullanmayı ciddi olarak düşünüyoruz. Sülfat taneciklerinin püskürtülmesi sadece sıcaklığı değil, ozon tabakasını, küresel yağmur rejimlerini, biyosferi de değiştirir.” Hamilton, yazısını atmosfer bilimci Prof. Ronald G. Prinn’in şu ifadeleriyle sonlandırdı: “Anlamadığınız bir sistemi nasıl düzenleyebilirsiniz?” (14)

“Her bir kelimesi bütün kelimeleriyle bağlantılıdır ve her harfi, özellikle canlı bir harfi, bütün cümlelere yönelik birer yüzü, bakan birer gözü var olan bu kitabın öyle bir kat kat bir ağ gibi birbirine bağlanıp dayanmış olan nazım, dizilişi vardır ki, bir noktayı yerinde icad etmek için, bütün kâinatı icad edecek bir sınırsız bir kudret lâzımdır. Demek sivrisineğin gözünü yaratan, güneşi dahi o yaratmıştır. Pirenin midesini düzenleyen, güneş sistemini de o düzenlemiştir” (Risale-i Nur Külliyatı, Mesnevi-i Nuriye, Nokta kısmen günümüz Türkçesiyle ) (15)

“Şu dalâlet ehlinin gösterdikleri doğal sebepler, hem çok sayıda, hem birbirinden haberi yok, hem kör, iki elinde iki kör olan kör rastlantı ve kör ittifakın eline vermiştir.” (Risale-i Nur Külliyatı, Mesnevi-i Nuriye, Nokta kısmen günümüz Türkçesiyle) (16)

(1) http://www.gidahareketi.org/Sineklerin-Genetigini-Degistirip-Salacaklar--1848-haberi.aspx

(2) https://www.kibrismanset.com/bilim-teknoloji/dogada-gen-etkisi-h587.html

(3) https://psyforums.ru/tr/roditelyam/vse-svyazano-so-vsem-ekologicheskie-zakony-barri-kommonera-ekologicheskie-zakony-vse-svyazano-so-vsem.html

(4) https://sorularlarisale.com/risale-i-nur-kulliyati/mektubat/hakikat-cekirdekleri/663

(5) https://sorularlarisale.com/risale-i-nur-kulliyati/mesnevi-i-nuriye/nokta/324

(6) https://evrimagaci.org/fotosentez-ve-oksijen-dunyanin-oksijen-kaynaklari-neler-agaclar-ve-ormanlar-oksijen-icin-ne-kadar-onemli-8057

(7) http://www.derin.boun.edu.tr/?p=845#:~:text=Deniz%20ekosisteminde%20planktonlar%20besin%20zincirinin,k%C3%BC%C3%A7%C3%BCk%20ama%20i%C5%9Fe%20yarar%20canl%C4%B1lard%C4%B1r.

(8) https://science.sciencemag.org/content/365/6457/1040

(9) https://www.nature.com/articles/s41598-020-64360-2

(10) https://en.wikipedia.org/wiki/Dimethylsulfoniopropionate

(11) http://www.sureyelken.com/kategori/genel/

(12) https://www.astrobio.net/biosphere/phytoplankton-cloud-dance/